Yazar: admin 2012-04-05Kategori: Kişisel Gelişim7139 kere okundu Yorum yap
Mükemmeliyetçi kimdir? Mükemmeliyetçilik insan ilişkilerinde ne tür sorunlar meydana getirir? Mükemmeliyetçilik ile yeme bozuklukları arasında ilişki var mıdır? Genetik boyutlar... Aileler çocuklarının tutumlarını nasıl etkiliyorlar? Mükemmeliyetçilikten nasıl kurtuluruz? Mükemmeliyetçilik testi...
Eğer ne kadar uğraşsanız da yeterince iyi olmadığınızı düşünüyorsanız ya da birlikte yaşadığınız/çalıştığınız insanlar sizi sürekli hayal kırıklığına uğratıyorlarsa, mükemmeliyetçilik tuzağına düşmüş olabilirsiniz.
Mükemmeliyetçilik üzerine bir hikâye anlatalım:
İç Mimar Melek Hanım, son bir ay içinde çılgınca çalışmıştı. İç mimar olduğu için kendi evini, bir tanıtım aracı olarak kullanıyordu. Bu amaçla
tüm tanıdıklarını evine davet etti. Evini mesleğinin tüm inceliklerini yansıtacak şekilde çok güzel döşemişti.
Melek Hanım, davet sırasında çok önemli bir ayrıntıyı atladığını fark etti. Ne yazık ki Mimarlar Odası Başkanını davet etmeyi unutmuştu. Hemen "Hayır olamaz, ne kadar da aptalım, şimdi ne yapacağım. Belki de kendisini bilerek davet etmediğimi düşünecek ve bir daha bana iş vermeyecek" diye hayıflanmaya başladı. Melek Hanım gece boyunca sürekli hayıflanıp durdu.
Bu örnekte Melek Hanım, "kendi içinde odaklanmış" bir mükemmeliyetçidir. Bu özelliği ona işinde yardımcı olmakta, ama aynı zamanda kendisini çok zorladığı ve hatalarını tamamen kabul edilemez bulduğu için kendi kendine eziyet etmesine de sebep olmaktadır. Herkes gibi, o da başkalarının kendisi ve yaptığı iş hakkında ne düşündüğüne önem verir, endişe eder. Ancak bu endişe, onda gururunun kırılmasına, strese, uykusuz gecelere ve insanlardan uzaklaşmaya yol açar. Melek Hanım kendisini çok zor affetmektedir, çünkü zihninde "Başkalarının hata yapması normaldir, ama benim değil!" şeklinde bir düşünce taşımaktadır.
Melek Hanımın tam aksine, Ahmet Bey "kendi dışında odaklı" bir mükemmeliyetçidir. Kendisi hakkında olumlu düşünceye sahiptir ama sürekli kendi dışındaki insanlardan hayal kırıklığına uğrar. Hatalardan dolayı, sürekli başkalarını suçlar. Kendisini değil, başkalarını mükemmel olmaya zorlar.
Ahmet Bey gibiler için hayatta her gün şikâyet edilecek bir şey vardır. Onlar şikâyet eder ve suçlarlar; başkaları da savunmaya geçip mazeret uydurur. Bu tarz mükemmeliyetçilik, başkalarıyla ilişkide problemlere yol açar, çünkü mükemmeliyetçinin beklentileri karşılanamadığı için hayal kırıklığı kaçınılmazdır.
Mükemmeliyetçilerin Kişisel Acısı
Mükemmeli yakalamak acı verebilir, çünkü daha iyisini yapma arzusuyla birlikte, daha iyi yapamama korkusu bir aradadır. O yüzden, mükemmeliyetçilik iki tarafı keskin kılıç gibidir.
Aslında, ev temizliği, rapor hazırlama, araba tamir etme, beyin ameliyatı yapma gibi işler sırasında en iyi çabayı göstermek, ekstra yol almak, performansla gurur duymak iyi şeylerdir. Fakat ne kadar büyük çaba gösterilirse gösterilsin, ne kadar doğru yapılırsa yapılsın, eksik kalan işler eleştirilere yol açıp kişinin kendisini yetersiz hissetmesine sebep olabilir.
Buradaki problem, bir iş yaparken yüksek standartlara sahip olmak değildir. Mükemmeliyetçilik, kişiyi başarmaktan ve mutlu olmaktan alıkoyduğu, duygusal açıdan aşınmaya ve üzüntüye sebep olduğu zaman problem olur. Mükemmeliyetçiliğin duygusal sonucu; hata yapmaktan korkmak, işi iyi yapamamaktan dolayı stres yaşamaktır. Üstelik kişi kendi becerisinden şüphe etmeye başlar. Ayrıca bütün bunlara eşlik eden gerilim, hayal kırıklığı, kızgınlık, üzüntü ve küçük düşme hissi de yabana atılmamalıdır. Kendi içinde mükemmeliyetçi olan kişilerin yaygın olarak hissettikleri duygular bunlardır.
Mükemmeliyetçi döngünün sebep olduğu duygusal stres ve sonuçta ortaya çıkan başarısızlık, psikolojik açıdan ciddî sorunlar ortaya çıkarabilir.
Bu tespit, anoreksiya nervoza ve bulimia gibi yeme bozukluğu olan kişiler için de geçerlidir. Yakın zamanda yapılan bazı araştırmalar, yeme bozukluğu olan kişilerin mükemmeliyetçi inançlarının, tedavi sonrasında bile hastalığın tekrar kötüye gitmesine sebep olduğunu ortaya koymuştur. Dolayısıyla, mükemmeliyetçilik yeme bozukluğunun ortaya çıkmasında da en güçlü risk faktörlerinden biridir.
Bazı durumlarda, mükemmeliyetçiliğin acısı başka insanlarla ilişkide hissedilir. Mükemmeliyetçiler bazen gayriihtiyarî kendilerinden ve başkalarından uzaklaşırlar. Diğer insanların hatalarına karşı hoşgörüsüz olurlar ya da ortalama olduklarını bildikleri insanlara karşı kendi mükemmel davranışları ve başarılarıyla hava atarlar. Her ne kadar neyin doğru neyin yanlış olduğuna ilişkin dengeli bir inançları varsa da, yine de yalnızlık acısı çekerler. Araştırmalar, dışarıya odaklı mükemmeliyetçi kimselerin, kendi içinde mükemmeliyetçi olanlara göre, stres yaşadıklarında daha fazla çöküntü ve kaygı hissettiklerini ortaya koymaktadır. Mükemmeliyetçilerin evde ya da işte kişilerarası ilişkilerde güçlük yaşama ihtimali yüksektir.
Mükemmeliyetçilik Yoluna Nasıl Girilir?
Bilimsel araştırmalar, birçok kişilik özelliğinin doğuştan geldiğini ortaya koymaktadır. Bazı insanlar belki de, diğerlerine göre daha mükemmeliyetçi doğarlar. Aynı ailenin çocukları arasındaki farklar bu çerçevede değerlendirilebilir. Sözgelimi, büyük çocuk makarna yerken yüzünün her tarafını bulaştırırken, diğeri yaşı küçük olmasına rağmen bunu hiç yapmayabilir. Dahası, ağzını mendille siler. Biraz daha büyüdüğünde ağabeyinden önce o odasını toplamaya başlayabilir. Derslerine daha titiz çalışır.
Ebeveyn etkileri, mükemmeliyetçiliğin gideceği yönü ya da alacağı şekli belirleyebilir. Özellikle kendi içinde mükemmeliyetçi olanlar, aileleri tarafından yeterince iyi olmamakla suçlanan çocuklardır. Karışık mesajlara muhatap olurlar; o kadar ki nerede ödül verileceği, nerede ceza verileceği belli değildir. Mesela, "Bu yaptığın iyiydi, ama ben senin daha iyi yapacağını biliyorum", "Karnende 6 pekiyi, 1 iyi var. Bir dahaki sefere onu da pekiyi yapmalısın."
Ne yazık ki, bu anne babalar, motive etme niyetiyle çocuklarını duygusal mükâfattan mahrum ediyorlar. Zaman içinde çocuklar ailelerini memnun etme isteğini içselleştiriyor ve her daim mükemmeli ister hale geliyor, sonuçta da mükemmeliyetçi oluyorlar.
Bazı mükemmeliyetçiler, kendilerinin karmaşık bir çocukluk geçirdiklerini, kendi hayatları üzerinde hiç hâkimiyet kuramadıklarını anlatırlar. Boşanmalar, taşınmalar, ekonomik krizler, hastalıklar ve diğer zorluklar istikrarsız bir çevre oluşturabilir. Bu insanların düzensiz hayatlarında düzen hissi yaşamalarının yolu, kontrol sahibi oldukları alanları düzenlemektir. Bu amaçla, odalarını temiz tutarlar, derslerine çok fazla çalışırlar, kendilerinden küçük kardeşlerini kontrol etmeye girişirler. Fakat yetişkin olduklarında, hayatları karışık bir akış olmaktan çıkar. Buna rağmen, çocuklukta edindikleri alışkanlıkları sürdürerek, kontrol ve düzen hissini canlı tutmak için sıkı çalışmaya devam edebilirler.
Siz de Mükemmeliyetçi misiniz?
Mükemmeliyetçiler bazı ortak özellikleri paylaşırlar. Genellikle güzel görünüme sahip ve planlıdırlar. Başka insanlara göre, çok daha zor şartlara girişir; başkalarını da kendileri gibi zor şartlara iteler. Dışarıdan bakıldığında, genellikle çok yetkin ve kendine güvenen insanlar olarak gözükürler. Sıklıkla başkaları tarafından kıskanılırlar; çünkü "her şeye sahiplenmiş" gibi algılanırlar. Bazen gerçekten mükemmel görünürler.
Ancak kendi içlerinde mükemmel olduklarını hissetmezler. Kendi hayatları üzerinde kontrol sahibi olduklarını da düşünmezler.
Mükemmeliyetçiler bir işi yapmanın bir doğru yolu, bir de yanlış yolu olduğunu düşünürler. İnsanlardan yapabileceklerinin en iyisini beklemek başka bir şeydir; mükemmeli beklemek başka şey. Başkalarından mükemmellik beklemek, başarılması imkânsız hedefler koymak anlamına gelir.
Mükemmeliyetçiler karar vermekte de, oldukça zorlanırlar. Yanlış tercihler yapmaktan çok endişe ederler. O yüzden, kendi kararlarını başkalarının almasını isteyebilirler; böylece neticeden kendi üzerlerine sorumluluk almaktan kurtulurlar. Karar almak durumunda kaldıklarında, genellikle ertelerler. Basit bir örnek vermek gerekirse, borç faturalarını ne zaman ödeyecekleri konusunda kararsız kalırlar. Tam da bu nedenle, ister istemez faturaları bir süre gecikmeli öderler.
Karar alma sıkıntısı nedeniyle, bazen risk alma konusunda oldukça zorluk çekerler, özellikle de kendi ünleriyle ilgili bir durum olduğunda. Sözgelimi, yeni fikir üretilmesi gereken bir reklam işinde, mükemmeliyetçi kişi, aklına gelen yeni fikirleri söylemekte oldukça zorlanır; stres düzeyi son derece yükselir. Çünkü sonuçta kendisinin aptal görülmesinden korkar. Mükemmeliyetçiliği, onu eleştirilere karşı aşırı kırılgan yapar. Sırf bu yüzden, kendine güveni azalır, performansını ortaya koyamaz, rezil olma ya da reddedilme korkusu yaşar.
Zincirlerini Kır
Mükemmeliyetçilik esaretinden kurtulmak için, sizi "sadece mükemmel" şeyleri yapmaya iten inançları anlamalı ve bu inançlara meydan okumalısınız.
Her birimizin kendimizle, başka insanlarla ve genel olarak dünyayla ve gelecekle ilgili merkezî bir düşüncesi, şeması vardır. Bu düşünceleri veya inançları, yaşantımızdaki tecrübeleri yorumlamak için kullanırız. Ve bütün bunların, duygusal tepkilerimiz üzerinde güçlü etkileri vardır.
Mükemmeliyetçi kişiler, aşağıda sıralanan inançlara sahiptirler. Ama her mükemmeliyetçi düşüncenin altında gizli bir varsayım vardır: "Bir şey mükemmel yapılırsa, muhakkak onun ardından iyi şeyler gelir."
"Eğer bu işi mükemmel yaparsam,... kabul edilirim. ...endişe etmekten kurtulurum. ...elde etmek istediğim şeyi elde ederim." gibi düşünceler kişiyi mükemmeli hedeflemeye götürür. Bu varsayımın arka yüzünde ise başka şeyler yazılıdır: "Eğer bir hata yaparsam, bunun sonucu felaket olur, rezil olurum... başarısız olurum... aptal görülürüm... değersiz algılanırım."
Zihindeki bu kodları değiştirebilmek, o düşünceye uymayan, onunla çelişik olan tecrübeleri fark etmekle olur. Örneğin, "mükemmel" olmakla gurur duyan bir anne, zihninde "Eğer ben ev işlerini mükemmel yaparsam, ödüllendirilirim" koduna sahip olabilir. Ama eşi ve çocukları, ödüllendirmek bir yana, onun yaptıklarının farkında bile olmayabilirler. İşte böyle bir tecrübe yaşayan anne, zihnindeki kodlamanın yanlışlığını fark ederse, zamanını nasıl değerlendireceğini yeniden değerlendirebilir. Ayrıca, bu tecrübe, onun yeni bir şema oluşturmasına da yardımcı olur. Örneğin, artık "Eğer bir ödül istiyorsan, başkalarının fark etmesini gerektirmeyecek daha kısa bir yol bulmalısın" diye düşünmeye başlayabilir.
Mükemmeliyetçilik kıskancında kalmış kişiler, farklı ve daha az keskin bir bakış açısına sahip olmayı deneyebilirler. Kişi, "Vicdanımın huzurlu olmasını istiyorsam, mükemmel olmayı başarmak zorundayım" yerine, "Mükemmel olmak zorunda değilim, ama daha iyisini yapmak için kendime zaman tanımalıyım" diyebilir.
Eğer sizin şemanız, "Başkalarının benim hakkımdaki fikirleri, değerimi belirler" ise, kendinize bir şeyi iyi yapmanın ne demek olduğunu bilip bilmediğinizi, iyi performans ile kötü performans arasındaki farkı görüp göremediğinizi sorun. Eğer kendinizi değerlendirme yeterliliğinde iseniz, başkalarından onay almaya ihtiyacınız yoktur.
Mükemmeliyetçi Kişilik Envanteri
Lütfen, aşağıdaki ifadeleri kendi inançlarınız doğrultusunda derecelendiriniz.
Mükemmel olmak zorundayım, yoksa reddedilirim.
D Evet D Hayır
Eğer hata yaparsam, sonu korkunç olur.
D Evet D Hayır
Eğer bu işi mükemmel yaparsam, herkes beni kabul eder.
D Evet D Hayır
Mükemmel olmak zorundayım, yoksa mahcup olurum.
D Evet D Hayır
Eğer hata yaparsam, rezil olurum.
D Evet D Hayır
Eğer bir işi adam gibi yaparsam, kendimi kabul edebilirim.
D Evet D Hayır
Mükemmeli başardığım zaman, iç huzuruna kavuşurum.
D Evet D Hayır
İşi düzgün yaparsam, ödüllendirilirim.
D Evet D Hayır
Eğer başkaları beni onaylamazsa, kendimi kötü hissederim.
D Evet D Hayır
Hata yapıyor olmam, değersiz olduğum anlamına gelir.
D Evet D Hayır
Yeterince iyi değilim, denemeye devam etmek zorundayım.
D Evet D Hayır
Mükemmel olmak zorundayım, yoksa bana dudak bükerler.
D Evet D Hayır
Elimdeki işi mükemmel yaparsam, sonuçta her şey iyi olur.
D Evet D Hayır
Asla yeterince iyi olamayacağım.
D Evet D Hayır
Eğer başkaları beni onaylarsa, o zaman iyi olmam gerekir.
D Evet D Hayır
işimi mükemmel yaparsam, herkes beni fark eder.
D Evet D Hayır
Ya mükemmel olacağım ya da başarısız.
D Evet D Hayır j
Her şey, doğrusu nasılsa öyle yapılmalıdır.
D Evet D Hayır
Bir işi yapmanın bir doğru yolu vardır, bir de yanlış yolu.
D Evet D Hayır
Bir şeyi mükemmel yapmak mümkündür.
D Evet D Hayır
Değerlendirme: Olumlu yanıt verdiğiniz sorular daha fazla ise mükemmeliyetçi kişilik özellikleri taşıyorsunuz demektir.
DERLEYEN...EMRE ŞEN (KESFETKENDİNİ EDİTÖRÜ)
İletişim:[email protected]