Bilgi Hiyerarşisi: Zihni evrende düzeni kurmanın en etkili yolu, bilgiyi hiyerarşik düzen içinde vermektir. Bilgide bir hiyerarşi olduğunu göstermektir. Az önemli, önemli, çok önemli bilgiler olduğunu bilmelidir çocuk. Bilgiler gelişi güzel öğretilmemeli, öğretilen her bilginin bir hiyerarşiye tabii olduğu anlatılmalıdır.
İnsan zihnini soyut olarak düzenlemek (disipline etmek) mümkün olmuyor. Zihni evrenin malzemesi bilgi olduğuna göre, bilginin hiyerarşik düzene sahip olduğunu öğretmek ve bilgileri de hiyerarşik düzen içinde vermek gerekir.
Zihin hiyerarşik bilgiyle dolmaya başladığında, doğal olarak hiyerarşik yapıya kavuşur. Hiyerarşik yapı, bilindiği üzere bir disiplindir. Tek disiplin çeşidi hiyerarşik (dikey) değildir tabii ki ama o yaşta çocukların dikey disiplini daha kolay anlayacakları bilinir.
Bilgiler, önemli-önemsiz gibi hiyerarşik disiplinle verilebileceği gibi, parça-bütün şeklinde de verilebilir. Çocuğun anlama seviyesine (ve yaşına) göre basitten karmaşık olana doğru çeşitli hiyerarşik düzenler içinde verilmesi mümkündür.
Bilgiyi hiyerarşik bir düzen içinde vermek kadar, bilgiyi verenin de hiyerarşik düzene sahip olması gerekir. Şahıslar arasında hiyerarşik düzen olduğu çocuğa fark ettirilmelidir. Çocuğun çevresinde yaşayan insanlar arasındaki hiyerarşik yapıyı fark etmesi sağlanmalı ve bilgiler de bu hiyerarşik yapıya göre tasnif edilmelidir.
Çocuğun çevresindeki hiyerarşik yapı, amir-memur, reis-tabii şeklinde değil, önemli şahıs-normal şahıs, uzman şahıs-normal şahıs, tecrübeli şahıs-normal şahıs, güvenilir-güvenilmez şahıs, ahlaklı-ahlaksız şahıs türünden “kıymete” dayalı hiyerarşiler kurulmalı ve gösterilmelidir. Bu türden “değer” hiyerarşileri, çocuk zihnini, güce ayarlı değil, “kıymete” ayarlı bir düzene kavuşturur. Kime itibar edeceği, kime güveneceği, kimin sözünü dinleyeceği gibi, bilgi hiyerarşisinin altyapısını kurmasına yardımcı olur. Topluma bakıldığında, hasta olduğunda doktordan başkasını dinleyen, ev yapmak gerektiğinde mühendisi değil duvar ustasına itibar eden vesaire çok sayıda insan görülüyor. Zihni evreninin (eğer varsa) disiplini yanlış oluştuğunda uzmana değil, başka şahıslara müracaat ediyor.
Bilgi kaynaklarının hiyerarşisi ile bilgi hiyerarşisi birbirine sıkı sıkıya bağlıdır. Bilgi hiyerarşisi tabii ki sadece bilgi kaynaklarına bağlı değil ama bilgi kaynaklarıyla yakından ilgisi olduğu da doğru. Çocuk zihni bilgileri hiyerarşik düzene sokamaz. Çocuk, bilgi kaynaklarının hiyerarşisini fark ederse, öğrendiği bilgileri kaynaklarına göre düzen sokabilir.
Baba ve annenin yabancıdan daha güvenilir olduğu öğretilmeyen bir çocuk, zihnindeki bilgileri hiyerarşik düzene sokamadığı için, sokakta karşılaştığı yabancı bir adamın sözüne itibar ederek onunla gidebilir. Akıl öncesi çağda bilgi hiyerarşisini kurmanın en kestirme ve etkili yolu, kaynak hiyerarşisini oluşturmaktır.
Öğretmenin önemli ve güvenilir şahıs olduğu öğretilmeyen çocuğu okula göndermeye gerek kalmaz. Önemsiz ve güvenilmez bir şahıs olarak bildiği öğretmenden çocuğun öğreneceği bir şey yoktur.
OSMAN GAZNELİ
[email protected]